مروری کوتاه بر صادرات محصولات کشاورزی در ایران

بحث تجارت خارجی یکی از مباحث مهم در توسعه اقتصادی کشور است. این بخش منبع تأمین درآمدهای ارزی برای سرمایه گذاران و جذب فن آوری های نوین در جهت افزایش توان تولیدی اقتصادی کشور می باشد.

تجارت بین الملل نه تنها سود و بهره مندی  همچون کمک کردن به تولید ناخالص داخلی را به همراه دارد، بلکه یک منبع مهم ارزی نیز می باشد. با افزایش صادرات که لازمه آن افزایش تولید است می توان از برتری و سودمندی اقتصادی مقیاس بهره برد. حضور در بازارهای بین المللی در نتیجه ی تولید و صادرات کالایی که کشور در آن مزیت نسبی دارد، موجب تحول ساختاری می شود.

از آنجا که مهم ترین ویژگی اقتصاد ایران، وابستگی شدید به درآمد های نفتی است، هرگونه نوسان در قیمت نفت موجب کسری تراز پرداخت های کشور خواهد شد. به همین دلیل باید صادرات غیر نفتی تشویق شود. به منظور تشویق صادرات غیرنفتی و کاهش وابستگی به اقتصاد درآمد نفتی می توان روی کالاهای کشاورزی تمرکز کرد. زیرا این کالاها منبع مهمی برای تأمین ارز مورد نیاز کشور هستند و اثر آن بر اقتصاد و رشد نسبی انکار ناپذیر است.  لذا تکیه بر توسعه و گسترش صادرات بخش کشاورزی می تواند زمینه ی مناسبی برای حضور ایران در بازارهای جهانی را فراهم آورد.

توجه به توسعه و تجارتِ بخش کشاورزی، به عنوان پیش شرط توسعه اقتصادی ضروری است. با توجه به اینکه ارزش افزوده بخش کشاورزی تأثیر بسزایی در افزایش صادرات محصولات کشاورزی در بلند مدت و کوتاه مدت دارد، افزایش بهره وری عوامل تولید در کشاورزی و استفاده از ظرفیت های بالقوه این بخش می تواند میزان صادرات را بهبود ببخشد. بنابراین سیاست هایی که بتواند رشد بخش کشاورزی را تسریع ببخشد موجب بهبود ارزش صادرات محصولات می شود. همچنین، بخش کشاورزی دارای گستردگی بسیاری نیز هست. از یک سو اشتغال زا و از سوی دیگر تأمین کننده مواد غذایی برای افراد و مواد اولیه برای صنایع تبدیلی است. بر این اساس توجه به این بخش، نقش مهمی در رفاه و بهبود سطح تغذیه دارد. بخش کشاورزی، تأمین کننده کالاهای واسطه ای سایر بخش هاست اما وابستگی کمتری به تولیدات واسطه ای بخش های دیگر دارد.

بخش کشاورزی در ایران دارای مزیت ها و مشخصه های مهمی چون تنوع آب و هوایی، تنوع زمین، نیروی کار فراوان و غیره می باشد و از سویی وابستگی کمتری به دانش فن آوری پیچیده دارد .

بر اساس مطالعات انجام شده بر عوامل مؤثر بر عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی متغیر های نسبی صادرات، خالص درآمد کشورهای واردکننده محصولات کشاورزی ایران و همچنین نرخ ارز واقعی متغیرهای تاخیری مقدار صادراتی معنی دار است. افزایش تولید یکی از متغیرهای تأثیرگذار بر عرصه صادرات است. از این رو سرمایه گذاری های برنامه ریزی شده در بخش کشاورزی باعث افزایش تولید و به دنبال آن منجر به افزایش قیمت های صادراتی، تولیدکنندگان داخلی را برای صادرات بیشتر محصولاتشان و کسب درآمد بالاتر ترغیب می کند. لذا افزایش قیمت صادراتی تنها با اصلاح معیارهای بهداشتی، بهبود بسته بندی های مناسب جهت صادرات و مناسب با سلیقه بازارهای هدف، روش های بازاریابی و استفاده از ارقام مناسب در تولید را امکان پذیر می کند.

نتایج نشان می دهد با افزایش رعایت استاندارد های بین المللی در زمینه صادرات محصولات کشاورزی و بهبود کیفیت، می توان به بازارهای بیشتری دسترسی پیدا کرد و در نتیجه درآمدهای ارزی را گسترش دارد. در حالی که از جمله مشکلات ایران در زمینه محصولات کشاورزی، عدم بسته بندی مطلوب، درجه بندی نامناسب محصولات کشاورزی صادراتی و عدم رعایت استاندارد کیفی و همچنین عدم تطابق کالاها با سلیقه مصرف کنندگان خارجی است. البته ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که در برخی محصولات، توانسته ایم گام هایی مؤثر برداریم و تا حدی رضایت مصرف کنندگان را جلب کنیم.

صادرات کشاورزی از مسیر تنوع بخشی و افزایش تولید محصولات کشاورزی نه تنها در رشد اقتصادی بلکه در اعتلای اقتصاد اجتماعی نقش محوری دارد و با افزایش درآمد کشاورزی، کشور به طور مستقیم به درآمد و رفاه روستایی کمک می کند، که نتیجه آن کاهش فقر است.

اساسی ترین اقدام رسیدگی بیشتر به وضعیت تولید و بهبود کیفیت، از طریق تأمین نهاده های تولید برای تولید کنندگان  است. بر این اساس از طریق سرمایه گذاری در امر تولید و متنوع کردن مقدار محصولات صادراتی، می توان موجبات ارتقای توانمندی های صادرات غیرنفتی را در صحنه اقتصاد بین الملل فراهم آورد. برای جلوگیری از ایجاد نوسان در صادرات محصولات کشاورزی باید یک راهبرد مشخص طراحی شود و برای اجرای این راهبرد، سیاست های دراز مدتی تدوین گردد تا بتوان ضمن افزایش قیمت صادراتی، سهم ایران از بازارهای جهانی را نیز افزایش داد.

از جمله پیشنهادات جهت رفع موانع و بهبود وضعیت صادرات میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

– سیاست های کنترل و تثبیت نرخ ارز که عامل مهمی در ثبات صادرات محصولات کشاورزی به شمار آید، اطلاعات شفاف درباره روند آینده تغییرات نرخ ارز میتواند نقش مؤثری در افزایش درآمد صادرکنندگان و حفظ موقعیت ایران در بازار جهانی محصولات کشاورزی داشته باشد.

– کاهش تدریجی تعرفه های محصولات صنعتی وارداتی به منظور قدرت رقابتی کالاها.

– تجدید نظر در قیمت تضمینی محصولات کشاورزی و هماهنگ سازی آنها با نرخ تورم.

– با توجه به ارتباط مثبت بین بخش های کشاورزی و صنعت، تقویت این پیوند در راهبرد توسعه صنعتی توصیه می شود. در این راستا، به دلیل میزان بالای ضایعات محصولات کشاورزی سرمایه گذاری در این بخش توصیه می شود .

– فراهم ساختن زیرساخت های صادراتی و اجرای سیاست های کلان اقتصادی از سوی دولتمردان، مانند تثبیت نرخ ارز و نرخ بهره و همچنین اجرای صحیح سیاست های پولی و مالی در جهت رشد تولید ناخالص ملی.

– توجه به بخش کشاورزی در افزایش تولید ناخالص داخلی و افزایش سرمایه گذاری در این بخش توصیه می شود.  درجه موفقیت سرمایه گذاری در صادرات بخش کشاورزی در مرحله نخست منوط به پایداری قوانین و مقررات و آیین نامه های مربوطه می باشد. بنابراین تصمیمات سریع، پی در پی و در بعضی موارد، متناقض در زمینه تدوین آیین نامه های مربوط به صادرات محصولات کشاورزی، اختلالاتی را در فعالیت این بخش ایجاد خواهد کرد.

بنابراین سیاست هایی که بتواند رشد بخش کشاورزی را تسریع ببخشد، موجب بهبود ارزش صادرات محصولات می شود.

به دلیل تأثیری که شاخص قیمت صادراتی بر عرضه صادرات دارد، توصیه می شود دولت برای کنترل تورم کوتاه مدت و بلند مدت به خدمات، تولید و قیمت محصولات کشاورزی نظارت بیشتری داشته باشد. به طوری که در بلند مدت با اعمال صحیح این گونه سیاست ها در راستای توسعه کشاورزی می توان زیرساخت ها و امکانات مورد نیاز مکانیزه کردن بخش مذکور را نیز فراهم آورد به گونه ای که با افزایش دانش فنی و امکانات زیربنایی می توان ظرفیت تولیدی بخش کشاورزی را در کوتاه مدت وتداوم آن در بلند مدت افزایش داد. همین امر ضمن کمک به توسعه روش های مختلف نوین تولید محصولات و عرضه کالاهای متنوع سبب افزایش صادرات و بهبود تراز تجاری کشور می شود.